Monizm, (Yun. monos = tek),
Çokçuluk karşıtı, Tekçilik. Gerçekliğin herhangi bir organ gibi bölünmez bir bütün olduğuna ve bağımsız parçaları bulunmadığına inanan öğreti. Evreni tek bîr ilkeye dayandırarak açıklamaya çalışan öğreti. Özellikle ruhu maddeye, maddeyi de ruha irca eden, diğer bir ifadeyle, ruh ile maddeyi özdeş sayan öğretilerdir. Diğer bir deyişle ister cevher açısından, ister kanunlar ve ilkeler (Fizik veya Mantık), isterse ahlaki ve estetik değerler bütünü yönünden olsun bütün varlığı tek bir ilkeye bağlayan bütün felsefi sistemlere bu ad verilir. Bu sebeple Spinoza ve bütün panteistler, idcalisUer, kaba materyalistler, batı mistikleri ve bazı doğu sufileri monisttir. Alman düşünürü Wolf tarafından, Yunanca monos kelimesinden türetilmiştir. Wolf, alemi cevher açısından tek bir ilkeye, unsura indirgeyen görüşlere bu adı vermiştir. Eğer bu unsurlar maddi olursa, (Ostwald, Haeckcl, Lenin vb. de olduğu gibi) Maddeci Monizm (Monisme Materia-iiste); ruh, zihin gibi manevi olgular olursa (Hegcl'de olduğu gibi) İdealist Monizm (Monisme İdealiste) adını alır.
Her şeyin bir tek zorunluluğun, ilkenin, madde veya enerjiden olduğunu iddia eden görüştür. Monizm, mutlak olarak iki tür madde (veya zorunluluk, ilke) olduğunu ileri süren dualizmden ve mutlak olarak birçok türde madde (veya zorunluluk, ilke) olduğunu ileri süren pluralizmden ayrılmaktadır. Felsefe alanında temel sorulardan biri olan teklik, çokluk sorununa çokluğun da aslında tek olabileceği görüşünü getirmektedir.
Genellikle monizmin panteizm, panenteizm ve içkin bir Tanrı inanışı ile ilişkili olduğu düşünülür. Ayrıca, saltçılık (absolutizm) ve monad da monizmle yakından ilgilidir. İlk temsilcisinin Parmenides olduğu bilinmektedir. Pisagor'da monist olarak bilinmektedir. "Bir" sayısı Pisagor'a göre mutlak ve kutsaldır. Aynı zamanda Çok'u da içinde barındırmaktadır.
Gerçekliğin temeli olarak yalnızca tek bir ilkeyi örneğin yalnızca özdeği (özdekseltekçilik), yalnızca tini (tinseltekçilik) vb. kabul eden dünya görüşü.
Ahlak felsefesinde ise bircilik, gerçekte yalnızca tek bir iyi olduğunu, diğer iyi olduğu düşünülen şeylerin de bu iyiden türediğini öne süren ahlak anlayışına karşılık gelmektedir.
Monizm, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'a aykırıdır. Çünkü monizm öncelikle evrende birliği, yani cevherlerin yaratıcının bir olduğunu (Monoteizmi) ifade etmektedir. Bu bakımdan monoteizmde Yaratıcı (Halik) ve yaratılan (mahluk) gibi iki ayrı varlık dolayısıyla cevher mevcuttur. Halbuki materyalist monizm Yaraüci ile yaratılan maddeyle, doğayla özdeş kılmakladır. Bu ise ilahi veya vahiy kaynaklı dinlerin Özüne aykırıdır.
